اخبار
موضوعات داغ
مسیر غلط درآمد های حاصل از منابع طبیعی در ایران
بررسی وضعیت توسعه صنعتی در اقتصاد ایران
یکی از راه های نادرست استفاده از درآمد منابع طبیعی در کشور هایی که دارای این چنین منابعی هستند، دادن یارانه به مردم و مخارج جاری دولت به جای سرمایه در زیر ساخت های بنیادین مانند صنعت است.
به گزارش اکوایران توسعه صنعتی همواره یکی از سیاست های کلیدی برای رشد و پیشرفت کشور های در حال توسعه بوده است. این سیاست در نسل اول اقتصاددانان توسعه که تاکید زیادی بر روی صنعتی شدن و گذار از اقتصاد سنتی داشتند بسیار پر رنگ بوده است. در اوایل دهه 50 میلادی که برای نخستین بار مسئله توسعه برای کشور های عقب مانده پس از جنگ جهانی دوم مطرح شد، اقتصاددانانی با انتقاد از قانون مزیت نسبی اقتصاد، رو به کشورهای جهان سوم اظهار داشتند که بایستی این کشور ها از صادرات محوری مواد خام و مواد اولیه گذار کنند و به سمت تولیدات صنعتی روند. چراکه در آن دوران روز به روز کالا های صنعتی گران تر و چون که این کشور ها وارد کننده کالا های صنعتی و صادر کننده مواد اولیه و اقلام کشاورزی بودند، رابطه مبادله به ضرر کشور های در حال توسعه تغییر می کرد. البته در سال های بعد تر در ادبیات اقتصاد توسعه تا حدودی نقش توسعه صنعتی و اهمیت آن کم رنگ تر شد.
موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی نشست علمی آنلاین با عنوان ” استراتژی توسعه صنعتی کشور را برگزار کرد. در این نشست به موضوعات مهمی در خصوص توسعه صنعتی و نوع نگاه به سرمایه گذاری در صنعت در کشور های دارای منابع طبیعی اشاره شده است.
نشست ” استراتژی توسعه صنعتی کشور” با سخنرانی آقایان برزین جعفرتاش امیری (پژوهشگر مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه) و دکتر سید حبیب الله طباطبائیان (رئیس پژوهشکده مطالعات فناوری ریاست جمهوری) و با حضور دکتر حمیدرضا فرتوک زاده (عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی مالک اشتر) به عنوان عضو پنل و با شرکت جمعی از کارشناسان و علاقه مندان به صورت آنلاین برگزار شد.
در این نشست دکتر علی متوسلی گفت: موضوع استراتژی توسعه صنعتی از نیمه دوم قرن بیستم و با تجربه موفق کشورهای شرق آسیا در سیاست گذاری موفق دولتی که منتج به توسعه بخش های صنعتی آن ها شد، مورد توجه گروه های مختلف قرار گرفت. دسته اول، سیاست گذاران کشورهای دیگر بودند که این تجربه موفق برای آن ها الهام بخش بود. دسته دیگر، پژوهشگران بودند که تلاش کردند سازوکارهای حاکم بر این کشورها که منجر به نتایج موفقیت آمیز شده است را درک کنند.
دیرکل دفتر خدمات پژوهشی موسسه عالی آموزش و پزوهش مدیریت و برنامه ریزی افزود: عده ای طرفدار زمینه سازی و فراهم کردن زیرساخت ها توسط دولت بودند تا خود مکانیزم های بازار و بدون اینکه انتخابی از طرف دولت انجام شود به توسعه و رشد اقتصاد منجر شود. در مقابل، عده ای معتقد بودند که به دلیل کم و کاستی های سازوکار بازار مانند شکست بازار، لازم است دولت به طور انتخابی مداخله کند و توسعه بخش هایی که برای رشد و توسعه کشور موثرتر است را در دستور کار قرار دهد. اگرچه مدتی بحث توسعه صنعتی در جریان اصلی اقتصاد کنار رفته بود اما در سال های اخیر با گسترش داده های دقیق تر در سطح خرد و بنگاه ها، بخشی از پژوهشگران اقتصادی به مطالعه موضوع استراتژی صنعتی و تجربه کشورهایی مانند کره جنوبی و ارائه توصیه هایی برای سیاست گذاران روی آورده اند و در عرصه سیاست گذاری در کشور ما نیز اقبال به موضوع استراتژی صنعتی افزایش یافته است. هدف ازاین نشست آن است که از نظرات کارشناسان و محققانی که در این حوزه صاحب نظر هستند، استفاده کرده و تصویری جامع از ابعاد مختلف توسعه صنعتی بدست آوریم. وی افزود: بانک جهانی، اقتصاد کشوری را که ۲۰ درصد صادرات یا درآمد دولت آن از فروش منابع طبیعی حاصل می شود اقتصاد منبع محور می نامد. از آنجا که عمده درآمد کشور ما از فروش منابع طبیعی مانند منابع معدنی، نفت و گاز بدست می آید، اقتصاد ما یک اقتصاد به شدت منبع محور محسوب می شود.
پژوهشگر مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه اضافه کرد: مشکل دیگر اقتصادهای منبع محور، اثر انحصار است. در این اقتصادها صنایع استخراجی و صنایعی که حول محور منابع شکل گرفته اند به گونه ای چشمگیر رشد می کنند. در این صنایع تخصص ها و حقوق ها بسیار بالا است ولی به علت اینکه جنس این صنایع با جنس سایر حوزه های اقتصادی یک کشور متفاوت است، سرریز خاصی برای بخش های دیگر ندارند و گویی حصاری به دور این صنایع کشیده شده است. آسیب بعدی، بی توجهی به سرمایه انسانی است. وقتی کشوری به راحتی بتواند ارز حاصل از فروش منابع را داشته باشد دیگر انگیزه ای برای سرمایه گذاری بر منابع انسانی خود ندارد. مجموع این رویدادها باعث می شود که بخش تولیدی به ویژه صنایع ساخت تضعیف شود و تحت فشار قرار گیرد. وی گفت:راهبرد صنعتی شدن ایران در صحنه عمل باید این رویکرد را داشته باشد که درآمد حاصل از فروش منابع طبیعی را از سمت مصرف (مانند یارانه مصرف کننده و مخارج جاری دولت) به سمت سرمایه گذاری حرکت دهد و سرمایه گذاری باید در دارایی های واقعی داخلی و خارجی باشد. تا هنگامی که پول ها در بخش مصرف خرج می شود، پولی برای اجرای سیاست¬های صنعتی نخواهیم داشت. جعفری تاش افزود: در سیاست تجاری باید حمایت تعرفه¬ای، محدودیت واردات و یارانه صادرات، هم جهت با اولویت های صنعتی وجود داشته باشد. در سیاست ارزی نباید ارزش پول ملی از سطح بهره وری اقتصاد فاصله بگیرد. باید نوسانات نرخ ارز کنترل و به ویژه در دوران وفور درآمدهای ارزی، این نرخ مدیریت شود. در سمت عرضه نیز باید به سیاست های یادگیری توجه زیادی کرد. بنگاه ها برای یادگیری شیوه تولید، استخدام متخصصان خارجی، به روز کردن رویه های سازمانی، تحقیق و توسعه و خرید تجهیزات باید مورد حمایت قرار گیرند.
همچنین در این نشست دکتر سید حبیب الله طباطبائیان گفت: ابتدا باید مروری بر مهم ترین تحولات اثرگذار بر توسعه صنایع، الگوی کسب درآمد و الگوی توزیع ارزش افزوده در جهان داشته باشیم. امروزه چهار پدیده شامل تحولات فناورانه که ماهیت توسعه صنایع را دگرگون کرده است؛ تحولات ژئوپلتیک که منجر به تغییر الگوی تقسیم کار جهانی در صنایع شده است؛ جهانی شدن که سبک زندگی و رفتار مردم را تغییر داده است و همچنین، تغییرات اقلیمی، مهم ترین تحولات اثرگذار بر توسعه صنایع در جهان هستند.
ئیس پژوهشکده مطالعات فناوری ریاست جمهوری افزود: الگوی کسب درآمد در جهان امروز ما تغییر کرده است. اکنون شاهد جایگزینی شرکت های صنعتی مبتنی بر فرآوری مواد اولیه با شرکت های فعال در صنعت فرآوری اطلاعات همچون گوگل در فهرست مهم ترین بنگاه های اقتصادی و اهمیت روزافزون تولید محصولات و خدمات اعتباری در مقابل محصولات و خدمات فیزیکی، همچون درآمد بیشتر صنعت سرگرمی در مقابل بسیاری از صنایع معدنی هستیم. در چنین شرایطی، افزایش تنوع در تولید محصولات جدید و نوآورانه برای خروج از رقابت¬های پرهزینه و توجه بیشتر به حوزه های تولیدی با ارزش افزوده بیشتر و رقبای کمتر مانند مسیریابی هوشمند در ترافیک، منطقی به نظر می رسد.
وی گفت: الگوی توزیع ارزش افزوده در جهان شامل سه بخش ۱- طراحی، ۲- ساخت و ۳- مدل کسب و کار است. در اغلب حوزه¬های صنعتی، تولید کاری پرزحمت با حاشیه سود اندک است، لذا تولید در مقیاس، استراتژی جبرانی این نقیصه به شمار می رود. به دلیل تکثر سلایق مختلف در مصرف، اهمیت نقش طراحی در فرآیند تولید را دو چندان کرده است (برای مثال صنعت تولید لباس و نقش بی نظیر طراحی در آن) و با گسترش شبکه تبادلات اقتصادی در سطح بین الملل در کنار تحول فناوری های نوظهور به ویژه ظهور پلتفرم های دیجیتالی، تنوع در مدل های کسب و کار به صورتی بی سابقه گسترش یافته است.
دکتر طباطبائیان در اامه با اشاره به اهمیت صادرات نفت در این فرایند گفت: افزایش تولید نفت اقتصادی به ویژه توسط امریکا، افزایش میزان تولید انرژی های جایگزین نفت به ویژه انرژی های تجدیدپذیر، کاهش تقاضای جهانی برای نفت ، افزایش مصرف داخلی نفت و گاز در کنار محدودیت افزایش تولید و در نتیجه کاهش صادرات و در نهایت، تحریم و کاهش جدی درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت ایران، سبب شده است که توسعه صنعتی کشور دیگر نتواند متکی به دلارهای نفتی صورت پذیرد و الگوی سرمایه گذاری دولتی متکی به دلارهای نفتی برای توسعه صنعت باید تغییر کند. بنابراین، حرکت به سوی جذب سرمایه از طریق منابع غیردولتی مانند بخش خصوصی و جذب سرمایه خارجی برای توسعه صنعت کشور ضروری است.
وی با اشاره به هرم سنی جمعیت ایران اظهارداشت: شرایط موجود حاکی از آن است که ترکیب جمعیت نیروی انسانی تغییر کرده است. افزایش چشمگیر نیروی تحصیل کرده در اقتصاد کشور و افزایش تقاضا برای مشاغل تخصصی با درآمدهای بیشتر، ضرورت توسعه صنایع مبتنی بر فناوری های پیشرفته که نیازمند اشتغال افراد متخصص بیشتری است را گوشزد می کند.سبک زندگی مردم ایران تغییر کرده است. تغییر الگوی مصرف، وجود تنوع سلایق و تشدید مصرف گرایی در کشور، لزوم تغییر الگوی توسعه صنعتی متناسب با تنوع سلایق و نیازهای متنوع مردم و لزوم ورود جدی به تولید سفارشی و منعطف محصولات و خدمات را بیشتر کرده است. بنابراین لازم است جایگاه صنعت در اقتصاد ملی مورد بازنگری اساسی قرار گیرد. در وضعیت فعلی نه تنها صنعت قهرمان توسعه ملی نیست بلکه در جایگاه یکی از متهمان اصلی مشکلات جاری قرار گرفته است.
وی به تاثیر موضوعات ژئوپلتیک بر شرایط ایران اشاره کرد و گفت: الحاق به پیمان شانگهای و کشورهای متحدالمنافع و مانند آن ها فرصت جدی برای حضور در زنجیره های تولید جهانی است که نبایستی مورد غفلت قرار گیرد. پارادوکس حضور در زنجیره های جهانی تولید درکنار وجود تحریم ها و رقابت های ژئوپلتیک، یک مبارزه جدی فکری و خلاقانه را می طلبد. بسیاری از دوگانگی های فوق بر خلاف تصور عمومی راه حل های تخصصی و به ویژه فناورانه مانند استفاده از رمز ارزها، پیمان های پولی دو یا چندجانبه و تهاتر دارند و نبایستی با ساده انگاری و عقب نشینی سیاسی تن به زیاده خواهی دشمنان داد.
دکتر طباطبائیان در ادامه گفت: در تدوین راهبرد صنعتی باید کانون توجه توسعه صنعتی کشور در هر حوزه فعالیت به بخش های قبل و بعد از خط تولید معطوف شود. در قبل از تولید، توجه خاص به طراحی های متنوع به کمک حضور شرکت های دانش بنیان لازم است؛ در خط تولید، توجه ویژه به افزایش انعطاف پذیری برای تولید سفارشی مبتنی بر تقاضا و متنوع به کمک توسعه صنعت ماشین سازی و در بعد از تولید، اصلاح مدل های کسب و کار برای بهبود روش های بازاریابی محصولات صنعتی و حضور مناسب در زنجیره ارزش جهانی اهمیت دارد.
در همین راستا قرن نو نوشت: ایران تا پایان قرن چهاردهم ۱۵۵۲ میلیارد دلار در بازارهای جهانی به فروش رسانده است.
